prof. dr hab. Stanisław Gajda ✞ 23.11.2022

Prof. dr hab. Stanisław Gajda z Opolem na stałe związał się w 1963 r., gdy rozpoczął studia na kierunku filologia polska w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu – ukończył je w 1968 roku. Potem przez rok pracował w szkole jako nauczyciel języka polskiego, by w 1969 r. wrócić na stałe już jako nauczyciel akademicki na opolską WSP – w 1994 r., dzięki niemałym staraniom także Pana Profesora, przekształconą w Uniwersytet Opolski. Przez ponad 45 lat kariery naukowej budował prestiż i znaczenie – nie tylko w Polsce, ale i w krajach słowiańskich – opolskiego językoznawstwa, które już na zawsze językoznawcom kojarzyć się będzie ze stworzoną przez Profesora opolską szkołą stylistyki. Pierwsza poważna praca naukowa Profesora, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. Henryka Borka, poświęcona była rozwojowi polskiej terminologii górniczej (opublikowana w Opolu w 1976 r.), monografia habilitacyjna dotyczyła już stylistyki. Wydane w Warszawie w 1982 r. Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym stały się nie tylko podstawą uzyskania rok wcześniej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego stopnia naukowego doktora habilitowanego, ale także otworzyły nowy rozdział w stylistyce polskiej.

Uwieńczeniem kariery naukowej był tytuł profesorski nadany w 1990 r., a kolejne 25 lat to okres nie mniej intensywnej pracy naukowej. W sumie powstało ponad 300 prac, w tym cztery książki autorskie (poza już wymienionymi: Wprowadzenie do teorii terminu i Współczesna polszczyzna naukowa – język czy żargon?, obie wydane w Opolu w 1990 r.) oraz ponad 40 publikacji współautorskich i redagowanych. Za największe dzieła Profesora, oprócz autorskich monografii, należy uznać 14 tomów Najnowszych dziejów języków słowiańskich (Opole 1996–2003), czterotomową Komparację współczesnych języków słowiańskich (Opole 2003–2009), Język polski w europejskiej przestrzeni kulturowo-językowej (Opole 2008) oraz dwa Przewodniki po stylistyce polskiej – z 1995 i z 2013 r. (pierwszy redagował, drugi współtworzył, ale to Profesor był inicjatorem podjęcia prac nad kontynuacją pierwszego przewodnika). Dzięki Profesorowi od 1987 r. odbywają się cykliczne międzynarodowe konferencje stylistyczne, w których uczestniczą slawiści ze wszystkich krajów słowiańskich, a od 1992 r. ukazuje się w Opolu międzynarodowe czasopismo „Stylistyka”, którego był redaktorem naczelnym do 2012 roku.

Dorobek Profesora jest przeogromny, także ten organizacyjny. Przez ponad 20 lat (1990–2012) pełnił funkcję dyrektora Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Opolskiego (obecnie Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa), a od 1999 r. kierownika Katedry Języka Polskiego. Dwukrotnie był wybierany do Komitetu Badań Naukowych (1997–2005) oraz trzykrotnie do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych (1999–2012) – przewodniczył Sekcji I Nauk Humanistycznych i Społecznych. Przez dwie kadencje (1999–2007) był przewodniczącym Komitetu Językoznawstwa PAN, którego członkiem był od 1990 r. – z jego inicjatywy w 1990 r. powstała przy tym komitecie Komisja Stylistyczna. Od 1997 brał aktywny udział w pracach Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, wchodził w skład Rad Naukowych Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (od 1998 r.) oraz Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (od 1993 r.), był członkiem Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Działalności Wspomagającej Badania w zakresie Wydawnictw Naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Zespołu Ekspertów Nauk Humanistycznych, Społecznych i o Sztuce NCN. W 2010 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk.

Równie bogatą działalność prowadził poza granicami Polski. Od 2000 r. był członkiem Prezydium Międzynarodowego Komitetu Slawistów – pełnił w nim funkcję kuratora 35 komisji afiliowanych przy MKS. Z jego inicjatywy w 2013 r. przy MKS powstała Międzynarodowa Komisja Stylistyczna. Wspomnieć należałoby jeszcze o uczniach Profesora – dziewięciu doktorach nauk humanistycznych w dziedzinie językoznawstwa, którzy swoje dysertacje doktorskie tworzyli pod jego naukową opieką. O randze, jaką prace naukowe Profesora zyskały w językoznawstwie, najdobitniej świadczą tytuły honorowe nadane mu przez polskie i zagraniczne środowisko akademickie: honorowe członkostwo w Czeskim Towarzystwie Językoznawczym (2002 r.), tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu św. Cyryla i św. Metodego w Skopje w Macedonii (2005), tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Naukowej w Krakowie (2010) oraz Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie (2018).

Mimo przejścia na emeryturę Profesor zatrudniony był na pełnym etacie w Uniwersytecie Opolskim do września 2017 roku. Po tym czasie nie zrezygnował ani z aktywności naukowej – ciągle publikował, wygłaszał referaty na konferencjach w kraju i za granicą, recenzował prace innych badawczy, konsultował, inspirował do podejmowania nowych projektów badawczych – ani z dydaktycznej (jeszcze w roku akademickim 2019/2020 prowadził zajęcia na studiach doktoranckich). Ostatni wielki projekt pomysłu Profesora to Słownik biograficzny stylistyki słowiańskiej, który miałby być realizowany przez językoznawców ze wszystkich krajów słowiańskich reprezentowanych w komisji stylistycznej MKS i uwzględniać tych slawistów, którzy odeszli przed 2025 rokiem. Profesor nie myślał o sobie.